قضاوت نکن!

خانمها آقایان رفقا دوستان عزیزان! خواهش می‌کنم توجه کنید قضاوت کردن با نظر دادن فرق دارد! لطفا چماق قضاوت کردن را توی سر هر کسی‌ و به خاطر هر مطلبی که بیان میشود نکوبید!  بعله! یک زمانی‌ بود که ما از (بیجا یا به جا) قضاوت کردن چیزی نمی‌دانستیم. اصلا صحبتی‌ ازش نبود تا جائی‌ که سن من قد میده. و بعدش یکهو فهمیدیم که چه فرهنگ قضاوت کنی‌ داریم! همه همدیگرو بیجا قضاوت می‌کنیم. و به فکر درک همدیگه نیستیم. و اصلا نمی‌تونیم تصور کنیم که جز شرایط ما شرایط دیگری برای دیگران وجود داره. و در نظر نمی‌گیریم که جز نظر ما نظرات دیگه، احساسات دیگه، تجربه‌های دیگه هم میتونه وجود داشته باشه … خدا باعث و بانیش رو رحمت کنه هر کس که به ما یادآوری کرد که نه خیر! دنیا حول محور نظرات و تجربیات ما نمیگرده. یه کمی‌ فکر کنیم! شاید جور دیگری هم باشه که بشه … قضاوت نکنیم! و اما … سالها گذشت و همه این مفهوم "قضاوت کردن" رو شنیدن. و از اونجا که ما خیلی‌ زود یاد میگیریم، همه شروع کردن به توبیخ حرکت زشت و نا پسند قضاوت کردن. توجه دارین که! همه شروع نکردن به قضاوت نکردن، بلکه فقط شروع کردن به توبیخ و تحریم اونای دیگه که قضاوت می‌کنن.  بله! اینجوریه خوب معمولا دیگه. و از شما چه پنهان، از اونجایی که معمولا توبه فرمایان خود توبه کمتر میکنند، من دیده‌ا‌م بسیار کسان را که خود از همه بیشتر قضاوت میکنند اما … اما تا میائی‌ یک چیزی بگی‌ فوری میگن: بده! قضاوت نکن! تا اونجا که دیگه نظر نمی‌شه داد و حرف نمی‌شه زد …‌ای بابا! تا اونجا که دیگه امشب لازم دیدم قضیه رو با چند تا مثال به بحث و نقد بکشم. مثلا شما تازه با کسی‌ آشنا شدین که این شخص تازه مهاجرت کرده به سرزمین شما. یا اینکه با کسی‌ آشنا شدین که تازه بچهٔ اولشو حامله است. یا تازه ازدواج کرده. یا تازه طلاق گرفته. یا تازه کارشو از دست داده. یا تازه مشغول به کار شده. یا تازه بچه دار شده. یا تازه سرطان گرفته. یا تازه عزیزی رو از دست داده. بازم بگم؟ یعنی‌ خلاصه یک تغییر جدید بزرگ تو زندگیش پیش اومده. یک شرایط جدید. حالا شما توی این شرایط جدید با این آدم آشنا شدین. بعدش یکی‌ دو سال هم با هم رفت و آمد می‌کنین. همخونه نیستین ها. فقط رفت و آمد دارین. خوب به طور متوسط فکر می‌کنین این آدمو چقدر در شرایع عادی‌ش دیدین؟ بعدش این آدم یک رفتاری میکنه یا یک چیزی میگه. و شما یک برداشتی می‌کنین که میتونه خیلی‌ قضاوت گونه باشه و اصلا به حقیقت و جنس نرمال اون آدم شبیه نباشه. برای چند تا از ما پیش اومده این شرایط؟ و این قضاوت شدن ها؟ یا برعکس. مثلا کسی‌ رو فقط یکی‌ دو سال می‌شناسین و بعدش یکی‌ از این تغییرات بزرگ توی زندگیش پیش میاد. بعدش اون آدم به نظر شما "عوض" می‌شه. یا ممکنه یک رفتاری بکنه که شما فکر کنین که چه خودخواهه، چقدر کوتاه فکره، یا چه میدونم مثلا چقدر ضعیفه. اینا همش به نظر من می‌شه قضاوت. شما نه اون آدم رو به اندازهٔ کافی‌ می‌شناسین که همچین نظری بدین، و نه اصلا اون آدم رو در شرایط عادی دیدین. چه بسا اگر شما در همون شرایط می‌‌بودین، بسیار ضعیفتر از اون طرف عمل می‌کردین. یا اینکه مثلا یک زن و شوهری رو می‌شناسین که به نظر شما روابط عجیبی دارن. به فرض، زن به شوهر خیانت میکنه و شما میدونین که شوهر از ماجرا خبر داره. می‌تونین بگین که این ماجرا عجیبه. می‌تونین بگین که شما درک نمی‌کنین. می‌تونین بگین که شما اگر بودین اینجوری زندگی‌ نمی‌کردین و یک تصمیم دیگه واسه زندگیتون میگرفتین. اما نمیتونین بگین که مرد مثلا ترسو هست. یا احمق است. یا زن دیوانه است. هر چه که هست، شما نمی‌دونین پشت درهای بسته اتاق اونها چه اتفاقی‌ می‌فته یا نمیافته. شما بچگی و جوانی اون آدما رو زندگی‌ نکردین. گذشته و تجربیات اونها خاص خودشون هست همونطوری که رابطه‌شون. نمیتونین رابطه‌شون رو قضاوت کنین یا برچسب بزنین. اینا می‌شه قضاوت نا آگاهانه. حتا اگر آگاهانه قضاوت کنین، حتا اگر شما شرایط مشابه اونا رو داشتین و متفاوت عمل کردین، باز هم رابطهٔ خصوصی دو تا آدم تا جائی‌ که به شما مربوط نمی‌شه و مزاحم شما و کس دیگری نیست، ربطی‌ به شما و نظرات تون نداره.  اما … هفتهٔ پیش یک خبری شنیدم که پریشونم کرد. یک نفر بچهٔ ۲ ساله‌ای را چندین ساعت گذشته زیر آفتاب توی هوای گرم بالای ۳۶-۳۷ درجه، توی ماشین در بسته … و بچه مرده. این دفعهٔ اولی‌ هم نیست که این اتفاق در کانادا می‌فته. طرف مسول مراقبت از بچه بوده اما بچه رو فراموش کرده. گذاشته رفته پی‌ کارش. من هر سال از این خبرا میشنوم. گاهی حتا پدر و مادر بچه، بچه رو یادشون میره! فکر‌ اون پسرک ۲ ساله که توی گرمای هوا پخته، احتمالا به صندلی ماشین هم سفت بسته شده و جای تکون خوردن ناداشته، حالمو بدجوری بد کرد. بغض از عصبانیت بالا نمیامد. اشکم در نمیامد. عصبانی‌ بودم. خیلی‌ عصبانی‌. توی فیس بوک نوشتم که فکر می‌کنم باید کسی‌ رو که این کارو کرده ببندن به صندلی ماشین بذارنش یه نصفه روز همون تو بمونه! نوشتم که میدونم این کار از رنج بچه و پدر و مادرش کم نمیکنه اما من به سر حد جنون عصبانی‌ ام. بعضی‌‌ها هم نوشتن که اون‌ها هم فکر می‌کنن طرف باید به عنوان قاتل محاکمه بشه. یکی‌ هم برام نوشت که بله سخته و خدا نصیب هیچ پدر و مادری نکنه اما ضمنا خدا نکنه که آدم به همچین شرایطی دچار بشه. و اینکه متاسفانه حادثه و بد بیاری پیش میاد و نباید مردم رو قضاوت کرد … خوب اوکی! مومنت! من می‌خوام بشینم فکر کنم که اگر "قضاوت نکنم" و بخوام طرف رو درک کنم که چه جوری این حادثه و بد بیاری واسش پیش اومده چه شرایطی ممکن وجود داشته باشه. یعنی‌ تحت چه شرایطی من به عنوان مسول نگهداری از یک بچهٔ ۲ ساله ممکنه اون بچه رو به مدت چندین ساعت فراموش کنم. حالت اول اینکه که من بعد از بستن در ماشین و رفتن دنبال یه کار تک‌ پایی، آلزایمر بگیرم.  همون لحظه آلزایمر بگیرم … حالت دوم اینه که مثلا ما توی حلبچه باشیم و همون موقع صدام بمب شیمیایی بزنه … حالت سوم اینه که من ماشینو جلوی دریا پارک کرده باشم، و همون موقع یک بچهٔ دیگری که من مراقبشم بره توی آب و در حال غرق شدن باشه و برم اونو نجات بدم و طول بکشه …. آهاا یک حالت دیگشم اینه که من مجنون باشم و همینکه پامو از ماشین دور می‌کنم، همون لحظه لیلی رو ببینم که بعد از سال‌ها اومده سراغم یا لیلی همون موقع بعد از سالها جفا بهم تلفن بزنه و ساعت‌ها گرم حرف زدن بشیم …  نمیدونم والا این دوست عزیز به چه حالت دیگری فکر کرده که به من میگه قضاوت نکن. اصلا من مجازم قضاوت کنم بعضی‌ وقتا. اصلا شغل قاضی برای همین درست شده که بیاد بشینه قضاوت کنه یه همچین وقتایی. اینها شوخی‌ نیست. یک چیزایی هست که نمی‌شه به طرف مقابل حق داد. یا هیچ جوری آدم خودشو بذاره جای اون. یه پدر مادر‌هایی هستن که بچهای کوچیک شون رو تا سر حد مرگ کتک میزنن و شکنجه میدن. میدونم خودشون ۱۰۰۰ تا بدبختی کشیدن. ولی‌ ما میتونیم بیائیم بگیم که این کار اشتباه است. غلط است. نادرست است. اینها رو نمی‌شه بهش گفت قضاوت کردن. اینجاست که دیگه داری نظر میدی. و باید نظر بدی. و این نظر دادنت باعث می‌شه که دربارهٔ اون موضوع گفتگو بشه. بحث بشه. خوب و بدش معلوم بشه. علنی بشه. و شاید جلوی اتفاقات بعدی گرفته بشه. اصلا موضوع دیگه این نیست که رفتار اون پدر و مادر رو قضاوت کنیم، بلکه ازش داریم انتقاد می‌کنیم. انتقاد میتونیم بکنیم؟ حالا من مثال شدیدشو زدم اما چیزهای دیگری هم هست. تقریبا مشابه.  یکیش وقتی‌ هست که شما یکی‌ رو ۱۰ سال از نزدیک می‌شناسین. به اندازه‌ای که می‌شه به اون آدم نزدیک بود. مثلا یا دوست نزدیک شماست یا از اعضای خانواده تون. با روحیتش اینقدر آشنا هستین که می‌تونین الگوی رفتاریشو طی‌ ده سال گذشته روی نمودار بکشین. ده سال در برابر میانگین عمر انسان، بازهٔ زمانیه نسبتا طولانی‌‌ای محسوب می‌شه. خیلی‌‌ها در عرض ده سال زندگی‌، تغییرات بسیار متفاوتی رو تجربه می‌کنن. حالا اگر این آدم، این دوست، یک چیزی بگه یا یک کاری بکنه و بعدش بیاد نظر شما رو بپرسه و شما نظرتون رو بهش بگین (مستقیما به خودش و نه پشت سرش) این قضاوت نیست. به نظر من نیست. شما دارین نظرتون رو میگین. بله. بله این برداشت شخصی شماست از اون دوست، و میتونه غلط باشه اما قضاوت نیست. حالت دیگش چیه؟ که به دوستتون بگین که حق با اونه، و هر کاری که کرده و هر حرفی‌ که زده درست و به جا بوده. حالت دیگری هم هست؟ یعنی‌ یا باهاش مخالفت میکنین/ نظر مخالفی میدین، یا موافقش هستین. یا البته می‌تونین بگین که "من توی شرایط تو نیستم و نمیدونم چی‌ بگم" و قضیه رو از سر خودتون باز کنین. من یکی‌ که نمیتونم ده سال از یک نفر این جمله رو بشنوم و فکر نکنم که طرف به من و مشکلاتم بی‌ توجه است. کسی‌ که مدام این حرف رو میزنه، کسی‌ که دائم شرایط من رو درک نمیکنه، نمی‌تونه به یک دوست نزدیک تبدیل بشه. حالا یک دوست یک چیزی گفته، ما هم نظر خودمون رو گفتیم. بعدش میاد میگه که "منو قضاوت نکن"! خوب اصلا برای چی‌ از اول این حرفو پیش میکشی پس؟ لطفا بازهٔ قضاوت کردن و نکردن رو برای من تعیین کنین که بدونم کی‌ نباید قضاوت کنم!   اصلا قضیه خیلی‌ پیچیده تر از این حرفاست. من موقع نوشتن این مطلب -هر چند هل هولکی و شتاب زده- کلی‌ دچار دودلی و شک شدم. فلان کار قضاوت هست یا نیست؟ البته که میتواند باشد به نوعی. اما این که حرفی‌ یا نظری را تحت برچسب کلی‌ قضاوت کردن ممنوع می‌کنیم، و به عبارتی قضاوت در قضاوت می‌کنیم، تا چه حد خوب است؟ این که کسی‌ را با چوب اخطار ساکت می‌کنیم، تا چه حد به صلاح است؟ آیا با این کار جلوی آزادی بیان و اندیشه را نگرفته ایم؟ ... اصلا آخرش آدم به این نتیجه می‌رسد که اگر بخواهد حرف بزند، باید پیه یک چیزهایی را هم به تنش بمالد. و نترسد از متهم شدن به قضاوت چی‌ بودن. یعنی‌ چرخیدیم و چرخیدیم و رسیدیم به خانهٔ اول؟ فکر نمیکنم. به نظرم مفهوم "قضاوت کردن" باید محدود تر شود. و از این شکل کلی‌ که همه چیز را در بر می‌گیرد و منفی‌ می‌کند در بیاید.    پا نوشت: این یک نوشتهٔ شتاب زده است. یک نوشتهٔ سادهٔ سر شب است. شما میتوانید نظر متفاوتی داشته باشید. به قول اینها همه‌اش خوش است!*   * It is all OK !!